Socjologia a nauki dogmatyczne (1) 1975/1976
- Szczegóły
- Kategoria: Wykłady
- Poprawiono: wtorek, 22 luty 2022 13:33
- Opublikowano: wtorek, 22 luty 2022 13:33
- Administrator
- Odsłony: 9987
Do nauk dogmatycznych Weber zalicza logikę, prawoznawstwo, etykę i estetykę. Socjologia nie jest nauką dogmatyczną, a należy do rodziny nauk empirycznych dlatego, że interesuje ją subiektywny sens jaki nadaje sam działający swojemu działaniu. Przedmiotem zaś zainteresowania nauk dogmatycznych jest sens obiektywny lub sens właściwy. To stwierdzenie będzie niezrozumiałe dopóty dopóki nie uczynimy jaśniejszym pojęcia sensu obiektywnego. Sens obiektywny - stąd jego nazwa "obiektywny - ma pewną formę istnienia niezależna od działających indywiduów ludzkich. Prawa logiki, normy prawne, estetyczne czy moralne mogą być ujęte w formie zobiektywizowanej tzn. możemy je poprzez pismo, możemy nadać in formę istnienia niezależną, od indywiduów. W jakim sensie? W tym sensie, że sformułowane zasady logiki czy normy sformułowane w kodeksie prawnym mogą obowiązywać, mogą istnieć w przeciągu życia n-generacji (kodeks Napoleona, geometria Euklidesa) funkcjonuje i ma sens niezależnie od faktu, że ludzkie, którzy po raz pierwszy z tym się zetknęli przeminęli. Pojawiły się nowe generacje a normy te maja sens./Po drugie niezależność tej normy od indywiduum wyraża się też w tym, że zachowują one też sens względnie jednoznaczny mimo że indywidua, które posłużą się tą normą są bardzo różnoznaczne. Prawa logiki mają sens, który nie zmienia się niezależnie od tego, kto z ludzkich jednostek posłuży się daną normą czy prawem logiki, czy też nauki. Wreszcie sens ten jest obiektywny dlatego, że został przede wszystkim uwarunkowany sens poszczególnej normy prawnej estetycznej miejsce, przez prawa logicznego przez relację jaką, ta norma zajmuje i w jakie wchodzi z innym zespołem norm. Prawa formułowane przez logików uzyskują sens tylko wtedy, gdy ujmuje je jako elementy pewnych całości, gdy ujmujemy tą normę w stosunkach z innymi normami, prawami formułowanymi przez logikę. Najwyraźniej to zjawisko możemy dostrzec w próbach budowania systemów aksjomatycznych, gdzie zrozumienie jakiegoś elementu systemu aksjomatycznego wymaga po pierwsze znajomości przyjętych aksjomatów, reguł przekształcania tych aksjomatów, wymaga następnie kolejnego poznawania elementów tworzących tą całość, która stanowi system aksjomatycznie zbudowany.
W działaniach indywiduów ludzkich sensowi nie przysługuje ta cecha, i nie przysługują -zdaniem Webera - inne cechy. Wyjaśniliśmy najogólniej sens Weberowskiego pojęcia sensu obiektywnego. Ale socjologia nie jest nauka o obiektywnym sensie. Jest nauką, dlatego empiryczną, bo interesuje się tymi sensami jakie indywiduum działające przypisuje swojemu działaniu. Prowadzi to nas do sformułowania innej zasady wyznaczającej linie demarkacyjne między socjologią a naukami dogmatycznymi. Zasadę tą możemy określić następująco: socjologię jako naukę empiryczną interesuje tylko taki sens jaki nadał działający swojemu działaniu. Socjolog nie ocenia badając działania ludzkie tych działań z punktu widzenia kategorii słuszności lub niesłuszności, prawidłowości lub nieprawidłowości. Nauki zaś dogmatyczne interesują się działaniem ludzkim i sensem subiektywnym tego działania o tyle o ile pragną odnieść te działania do koncepcji sensu właściwego, prawidłowego. I tak różnica między podejściem empiryczno-socjologicznym a dogmatycznym. w analizie działań ludzkich może być zilustrowana następująco: logik gdy interesuje się tą formą działania, którą jest myślenie danego indywiduum to po to aby stwierdzić czy ktoś myśli zgodnie z prawami logiki czy też te prawa narusza (jeśli myśli zgodnie, to to działanie jest prawidłowe i to jest przedmiotem jego zainteresowania). Oczywiście logik posługuje się kryteriami oceny. Socjolog może natomiast interesować się działaniami sensownymi, w których wyraża się naruszenie norm myślenia logicznego, więcej, dla logika te działania są badawczo nieinteresujące, są bezpłodne z punktu widzenia celów tej nauki i z punktu widzenia jej rozwoju, Natomiast socjolog może uczynić badanie nad naruszaniem norm logicznego myślenia głównym przedmiotem swojego zainteresowania. Może wykazać, że analiza socjologiczna błędów w myśleniu czy takich naruszeń norm logicznego myślenia, które mają doniosłe konsekwencje społeczne jest rzeczą o wiele ważniejszą niż interesowanie się prawidłowymi sensami zawartymi w ludzkich działaniach. To samo dotyczy pozostałych nauk dogmatycznych. Etyk interesuje się działaniem ludzkim i sensami jakie indywiduum nadaje swojemu działaniu z punktu widzenia tego czy to działanie może być uznane za działanie pozytywnie ocenione moralnie lub negatywnie. Socjolog - zdaniem Webera - odrzuca taką perspektywę. czyniąc przedmiotem swoich badań zachowania moralne ludzi stara się on opisać je z punktu widzenia sensu jakie działający nadaje działaniu. Nie operuje socjolog koncepcją obiektywnie ważnych norm moralnych, nie odwołuje się do jakiejś skali wartości moralnych prawidłowych, słusznych po to, aby oceniać pozytywnie czy negatywnie określone działanie ludzkie, ale podpatruje co ludzie rozumieją przez moralność, jak ludzie wartościują poszczególne działania. Czyn moralny ma w wielu wypadkach dla etyki normatywnej ważniejsze znaczenie niż niemoralny. Pojęcia czynu prawidłowego moralnie jest fundamentalnym pojęciem etyki. Socjolog nie musi dysponować koncepcja prawidłowego zachowania się moralnego. Unika on też wartościowania czynów jako dobrych lub złych. Interesuje go w analizie moralności przede wszystkim to jak ludzie przez niego badani pojmują moralność. Fakt, że częściej naruszają oni lub nie naruszają zasady moralne nie jest dla niego problemem teoretycznym, jest zjawiskiem do wyjaśnienia. Fakt, że nie mają oni żadnego ustalonego systemu norm moralnych do którego można by uznać za prawidłowe nie jest dla niego utrapieniem. Po prostu bada on jak ludzie rozumieją moralność, w jaki sposób zapewniają działania moralne, jak określają działania niemoralne, jakie konsekwencje posiadają oba typy działań dla życia społecznego. Estetykę również interesują zachowania ludzkie z punktu widzenia ich stosunku do pewnego zespołu norm estetycznych, które uważa się za słuszne. Estetyk interesuje się działaniem ludzkim z punktu widzenia tego czy można go zakwalifikować jako wartościowe estetycznie czy też bezwartościowe. Dla estetyka konieczne jest dysponowanie kategoriami pozwalającymi odróżnić dzieło sztuki od szmiry. Socjologowi - zdaniem Webera - wystarczy stwierdzić że poszczególna grupa ludzi uznaje za dzieło sztuki takie a takie rzeczy. Spór o to czy Mniszkówna ma walory literackie znajduje się poza sferą kompetencji socjologii jako nauki empirycznej. Tylko z pozycji dogmatycznej estetyki można stwierdzić, że to jest szmira a Wojna i Pokój arcydzieło. Zadaniem socjologa będzie stwierdzenie dlaczego ludzie czytający Mniszkównę uważają, ją za dzieło literackie.
Prawnik musi uczynić przedmiotem swojego badania działania ludzkie ,ale prawnika nie interesuje to, co ludzie uważają za prawo, jakie w danej grupie społecznej funkcjonuje reguły karania danych czynów poprzez odwołanie się do środków przemocy fizycznej. Prawnika interesuje zgodność czy niezgodność danych zachowań z zespołem bezosobowych, obiektywnych norm sformułowanych w aktach ustawodawczych. Posługuje się pojęciem właściwego, i nieprawidłowego, słusznego zachowania się z punktu widzenia prawa .
Nauki dogmatyczne dysponując (następna cecha) regułami wartości (Weber je nazywa najwyższych) oceniają badaną przez siebie rzeczywistość jako dobrą lub zła, jako zgodną z prawem, jako przeciwną prawu, jako moralną i niemoralna, jako piękną i brzydką. Socjolog stara się natomiast unikać formułowania ocen moralnych i chociaż w praktyce - jak Weber powiada - rzadko udaje się badaczowi całkowicie wyeliminować wartościowanie ze swoich analiz empirycznych , jednakże wartościowanie nie należy, nie jest właściwością postępowania badawczego socjologii. Jeśli spotykamy wartościowanie w określonych pracach socjologicznych, to jest to tylko oznaka, że socjolog nie sprostał wymogom tego rzemiosła badawczego .Tak możemy scharakteryzować najogólniej różnice między socjologią jako nauka empiryczną, a naukami dogmatycznymi.
Różnice te zakładały pewną wspólnotę teoretyczną. Obie nauki interesują się sensem jednakże sens inaczej pojmują. Po wyjaśnieniu co znaczy sens w naukach dogmatycznych musi przejść do dokładniejszego określenia pojęcia subiektywnego sensu, tego, który jest przedmiotem badań socjologa, poprzez które wyraża się empiryczna natura socjologii. Weber sądzi, że pojęcie sensu a także pojęcie rozumienia sensu działań jest nam wszystkim znane. Ustalanie sensu działania jakie indywiduum nadaje temu działaniu jest jedną z naczelnych metod socjologii. Weber nazywa tę metodę rozumieniem działań czyli rozumieć działanie to tyle, co odsłonić sens subiektywnie nadany przez działającego swojemu działaniu. Operację intelektualną, metodę badawczą zwaną rozumieniem dobrze znamy, zdaniem Webera. Nieustannie do niej odwołujemy się w codziennych działaniach i zachowaniach .Socjologia podobnie jak każda - zdaniem Webera - nauka musi wychodzić od potocznego, codziennego doświadczenia ludzi. Jej cel, jej ideał to wyrażenie swoich odkryć w postaci twierdzeń, które nie są znane ludziom .Więcej: socjologia - pisze Weber - jeśli chce być nauką musi uzyskać wiedzę, która nie jest obecna w codziennym doświadczeniu. To jest jej racja racją istnienia jako nauki. Gdyby miała powtarzać tylko to o czym wszyscy dobrze wiedzą nie byłaby potrzebna. Jedna ze społecznych funkcji nauki polega na tym, aby odsłaniać te elementy świata i te elementy życia społecznego, które są nieznane ludziom uwikłanym w codzienną prozaiczną działalność. Realizacja tego celu nie powinna nam przesłonić jednak faktu, że socjologia bezustannie nawiązuje do cudzego doświadczenia. To jest powód dlaczego posługujemy się metodą fundamentalna socjologii, którą jest rozumienie, w życiu codziennym nie zdając sobie wcale sprawy. Np. Co to znaczy, że działanie ma jakiś sens? Działanie na sens wtedy, gdy ten kto je wykonuje zamierza przez to działanie coś osiągnąć , gdy podejmuje je ze względu na takie lub inne motywy, Działanie sensowne to działanie, które przebiega dzięki temu, że działający pragnie coś uzyskać, zrealizować jakiś zamiar, że coś zamierza urzeczywistnić swoim działaniem i że w tym sensie odwołuje się do jakiegoś motywu, Odsłaniamy więc sens działania zadając proste pytanie dlaczego ktoś wykonał dane działanie? Za takim pytaniem - zdaniem Webera - kryje się pytanie o motyw. Zrozumieć więc działanie to o odwołujemy się do interpretacji rozumiejącej w sensie przypisania danemu działaniu motywu. Chcemy wiedzieć dlaczego ktoś wpadł w gniew. Na podstawie zmian w wyglądzie stwierdzamy, że ktoś zdenerwował się. Odpowiadając na pytanie dlaczego ktoś się zdenerwował wskazujemy motyw, sens. Obserwujemy ludzi uczestniczących w ceremonii religijnej, odpowiadając na pytanie dlaczego uczestniczą w tej ceremonii dokonujemy interpretacji rozumiejącej. Takich motywów (co jest osobliwe w socjologii), które przyjął sam działający. Celem interpretacji rozumiejącej nie jest wskazanie jakiegoś obiektywnego motywu, ale takiego, który działający nadali i ze względu na który podjęli dane działanie. Pojęcie subiektywnego sensu może jednakże sugerować, że główną funkcją socjologii jest odtworzenie tego, co ludzie myślą o swoich działaniach, że najlepszą drogą do poznania subiektywnego sensu jest zadanie pytań działającemu: dlaczego pan podejmuje takie a takie działanie ? Uczyńmy wiec odpowiedz działającego podstawą postępowania socjologicznego i główną podstawą, metodą socjologiczną. Taka interpretacja może być sugerowana przez niektóre słowa Weberowskie ale jest ona całkowicie obca zasadniczej idei Weberowskiej socjologii. Tu musimy dodać: taki sposób interpretacji zachowań ludzkich jest bardzo popularny we współczesnej socjologii, która
[...]