Stanisław Kozyr-Kowalski

Syllabus do przedmiotu socjologia klasyczna z paradygmatycznym programem wykładów - 2000

Szczegóły

Kategoria: Wykłady

Poprawiono: wtorek, 22 luty 2022 11:56

Opublikowano: poniedziałek, 21 luty 2022 19:54

Administrator

Odsłony: 672

1.Nazwa przedmiotu: socjologia klasyczna

2. Forma zajęć: wykład, konwersatorium

3. Prowadzący zajęcia: prof. dr hab. Stanisław Kozyr-Kowalski, dr Florian Zieliński, dr Andrzej Przestalski, mgr Kamil Kaczmarek.

4. Cel i założenia: Przedmiotem socjologii klasycznej są dzieła badaczy XIX i pierwszej połowy XX w., których uważa się powszechnie za ojców-założycieli socjo­logii jako samodzielnej dyscypliny naukowej. Najlepsi znawcy dziejów myśli socjo­logicz­nej (np. R. Aron, L. Coser) oraz najwybitniejsi przed­stawi­ciele główn­ych szkół i kierunków socjologii współcz­esnej (m. in. T. Par­sons, R. Merton, Ch. Wright Mills, P. Berger) zgodnie zaliczają do kate­gorii klasyków i mistrzów myśli socjologicznej A. Comte'a, H. Spenc­era, A. Tocqueville'a, K. Marksa, M. Webera, E. Durk­hei­ma, F. Tönnie­sa, G. Simmla, V. Pareta, M. Schelera, K. Mannhe­ima, F. Znani­eckiego.

Socjologia klasyczna pozostaje w szcze­gólnie bliskich stosun­kach z filozofią. Ze względu na rolę odgrywaną w rozwoju dawnej i współczesnej socjologii przez problematykę dynamiki, konfliktu społecznego i strukturalno-historycznego myślenia oraz przez pozytywne przezwyciężanie ideo­logiczne­go pojmowa­nia społecze­ństwa i materializmu historycznego do grona twórców klasycz­nych teorii społeczeństwa wprowadzamy Hegla. Wykłady o Hegla filozofii dziejów i o jego Staatswissenschaft pozwalają przeds­tawić klasyczne ujęcia takich popular­nych i często deformowa­nych kategorii jak: "społeczeństwo otwarte - społeczeń­stwo zamk­nięte", "społeczeńst­wo obywatelskie", prawo i państwo jako ucieleśnienia i gwaranty wolności, sprawiedliwości i dobra wspólnego.

Historię klasycznych teorii socjologicznych traktujemy jako organiczny składnik socjologii ogólnej, której drugim działem jest systematyczna socjologia ogólna lub, mówiąc inaczej, socjologia teoretyczna. Z takiego pojmowania socjologii wynika potrzeba depersonalizacji myśli ojców-założyci­eli naszej dyscypliny badawczej. Ujmujemy socjologię klasyczną jako zbiór zobiekty­wizowanych struktur teorety­cz­no-metodolo­gicz­nych. Wartość poznawczą owych struktur ocenia się nie ze względu na ich stosunek do osobowości i doktryn społeczno-politycznych ojców-założycieli socjologii, lecz ze względu na ich stosunek do współczesnego świata i dzisiejszych nauk społecznych. To znaczy w kategoriach prawdy materialnej i uniwersalnego zna­cze­nia heurystycznego, zwłaszcza znaczenia współczes­nego. Wykład i konwersatoria nie będą się koncentrować na rzeczywistych i często tylko rzeko­mych słabościach socjolo­gii klasycznej. Naczelnym ich celem będzie zdobycie umiejęt­ności samodzielnego przeksz­tałcania dorobku klasycznej myśli w nowe narzędzia teoretycz­no-metodologiczne i heurystyczne.

Wykłady zostaną oparte na informacjach uzyskanych z pierw­szej ręki. Ich podstawą będą dzieła oryginałów, nie zaś tłumaczenia, nie zawsze najlepsze. Zawierają one często defor­mację fundamentalnych kategorii i tez. Klasyczne idee socjolo­gii zostaną przedstawione nie na podstawie lektury fragmentów, lecz całości dzieł.

Studentów obowiązuje znajomość tych rozdziałów z podręcz­ników J. Szczepańskiego i J. Szackiego poświęconych historii myśli socjologicznej, które dotyczą badaczy uznanych za klasy­ków socjologii nowoczesnej. Każdy student powinien też przestudiować samodzielnie dwie pozycje klasyków socjologii, które są dostępne w języku polsk­im. Będzie premiowana na egzaminie znajomość tych dzieł w języku oryginału. Jednoroczny wykład z socjologii klasycznej to zbyt mało czasu na to, aby gruntownie i rzetelnie przedsta­wić wszystkie wielkie systemy teoretyczne. Część z tych syste­mów będzie poznawana na konwersatoriach. Taki podział materiału wykładowego ułatwi też publikację skryptu.. Został już przygotowany maszynopis tomików traktujących o Heglu jako socjologu, o socjologii Comte’a oraz o socjologii Spencera. Nie mogły się one ukazać w druku z powodów niezależnych od ich autora. Program ma na celu podniesienie poziomu edukacji socjologicznej bez naruszenia wolności badania, wolności nauczania, wolności myślenia i mówienia. Wolności te są gwarantowane przez ustawy o szkolnictwie wyższym oraz przez obyczaje nauki polskiej ukształtowane przez dziesięciolecia. Program zakłada nienaruszalny związek wzajemny między pracą naukową a pracą dydaktyczno-wychowawczą.

5. Paradygmatyczny program wykładów

1.

Pojęcie socjologii klasycznej. Socjologia klasyczna a systematyczna socjologia ogólna. Socjologia klasyczna a współ­czesne szkoły teorii socjologicznej. Znaczenie socjologii klasycz­nej dla kwalifikacji zawo­dowych socjologa i człowieka wykształconego.

2.

Dwa rodzaje hermeneutyki socjologicznej. Problem tzw. przestarzałości myśli klasycznej. Jak czytać dzieła klasyków socjologii? Nie czytać ich, lecz je studiować, badać. Dwa sposoby badania i studiowania tekstów socjologicznych: 1) subiektywny 2) obiektywny. Subiektywny reprezentuje złą hermeneutykę. Funkcjonuje na poziomie mniemania, opinii, greckiej doksa, informuje nie o dziele, lecz o naszych stanach psychicznych, przeżyciach, wyraża arbitralność, widzimisię, nasz subiektywny stosunek do dzieła lub do autora. Brak w nim nowej pracy i nowego zawłaszczania, Heglowskiego Aneignung. Obiektywny sposób studiowania dotyczy rzeczy obiektywnej, przedmiotu idealnego, względnie niezależnego od twórcy i czytelnika. Wymaga orientacji na prawdę materialną i formalną, na odtworzenie treści dzieła i na poznanie ich stosunku do pozamyślowego świata i nauki współczesnej. Wyraża grecką episteme - naukę.

Rodzaje subiektywistycznej hermeneutyki, hermeneutyki mniemania: 1) czysta opinia, bez uzasadnienia, sądzę, że tak jest, 2) podoba mi się - nie podoba, 3) wiele interpretacji, wybieram tą, która odpowiada moim wartościom lub przedsądom, 4) podzielam pogląd większości socjologów, 5) autorytarne myślenie - tak myślą znawcy przedmiotu, 6) twórca dzieła jest człowiekiem niegodnym zaufania, był niemoralny, wybrał niewłaściwe wartości ideowe, społeczne, polityczne, 7) zastępowanie kryterium prawdy i fałszu przez wiarygodność, 8) studiowałem tę rzecz, trudziłem się, więc moje mniemanie jest słuszne, 9) zgodne z moim przeżyciem i wiedzą empiryczną, 10) rzecz przestarzała, niezgodna z opiniami współczesnej nauki.

Co przestarzałe w studiowanym dziele, jaka jego warstwa?

Obiektywna interpretacja: dotarcie do globalnej struktury teoretyczno- metodologicznej.

Globalna struktura teoretyczno-metodologiczna składa się z pięciu teorii o różnym stopniu ogólności. 1) Epistemologia życia społecznego, 2) ontologia życia społecznego, 3) cząstkowe teorie epistemologiczne i ontologiczne, 4) teorie idiograficzne, indywiduów historycznych i społecznych, 5) doktryny praktyczne. Wstępna charakterystyka stosunków wzajemnych między doktrynami praktycznymi klasyków socjologii a pozostałymi elementami stworzonymi przez nich globalnych struktur teoretycznych. Teoria idiograficzna a wulgarna historia (Comte). Nieporozumienia związane z idiografizmem.

3

Zasadnicze reguły nowej pracy i nowego zawłaszczania idei socjologii klasycznej. Reguły te pozwalają tworzyć nowe obiekty własności intelektualnej za pomocą nowej pracy. Wymagają jednak tymczasowej degradacja globalnej struktury teoretycznej do poziomu surowca.

Reguły:

1) Maksymalnie dokładna reprodukcja obecnego w dziełach socjologicznych języka, szacunku dla tego języka. Obowiązuje zakaz bezpośredniego i samowolnego przekładania kategorii i tez tworzącej określoną strukturę teoretyczną na inny język, zwłaszcza na obiegowy język socjologii współczesnej i myśli potocznej.

2) Maksymalnie dokładna reprodukcja wszystkich obecnych w strukturze teoretycznej jawnych definicji, jawnych ogólnych określeń i tez, a więc stosowanie procedury zwanej przez Hegla totalnym empiryzmem. Łączy się to z zakazem pomijania tych elementów obiektywnej struktury, które wyrażają myśl niezgodną z poglądami lub, przedsądami interpretatora.

3) Analiza kryptoteorii zawartej w dyskursie, czyli przyjętych milcząco założeń i konsekwencji teoretycznych, ukrytych tez i rozumowań.

4) Przestrzeganie maksymy, że siedzibą sensu i prawdy nie jest zdanie, lecz system. Wymaga to odtworzenia i współtworzenia hierarchicznej i niehierarchicznej zależności między kategoriami i tezami struktury intelektualnej: stosunków wynikania, zakładania, opozycji, przechodzenia kategorii i tez w swoje przeciwieństwa i w jakościowo odmienne formy ogólności.

5) Poznanie i przyswojenie praktyki teoretycznej uprzedmiotowionej w dyskursie, czyli sposobu posługiwania się określonymi kategoriami i tezami w procesie stawiania i rozwiązywania określonych problemów teoretycznych.

6) Odtworzenie i współtworzenie sposobu wyposażania kategorii i tez w prawdziwość materialną, w „sens empiryczny”. Zakłada to m. in. określanie charakteru relacji między sensem kategorii i twierdzeń a materiałem empirycznym lub ilustracjami empirycznymi.

7) Poznanie sposobu dowodzenia określonych tez, zwłaszcza fundamentalnych.

8) Odróżnianie wykładu teoretycznego od dydaktycznego (Sorel), sposobu dowodzenia od sposobu nauczania oraz przekazywania wiedzy.

9) Zastosowanie reguł życzliwej interpretacji, przekraczanie granic „tępej dosłowności” (Gombrowicz), totalnej obrony i totalnej krytyki.

10) Odnoszenie kategorii i tez ponadpersonalnej teoretycznej struktury do innych niż to uczynił jej twórca aspektów rzeczywistości empirycznej a zwłaszcza do faktów współczesnego świata i współczesnej nauki.

11) Zdobycie umiejętności przekształcania zastanych form teoretycznych, zwłaszcza umiejętności potęgowania i zmniejszania zakresu ich uniwersalności oraz umiejętności wytwarzania ze starych teorii epistemologicznych względnie nowych teorii ontologicznych i vice versa, ze starych teorii ontologicznych względnie nowych teorii idiograficznych i vice versa, ze starych teorii idiograficznych względnie nowych doktryn praktycznych i vice versa.

12) Ustanowienia między myślą zobiektywizowaną w dawnej lub nowej strukturze teoretycznej a myślą funkcjonującą jako narzędzie jej przepracowania i zawłaszczania, czyli myślą „interpretowaną a interpretującą” stosunków wzajemnej współpracy, pomocy, kontynuacji i rozpoczynania wielu, wielu rzeczy od nowa. Podejmujemy pracę duchową klasyków tam, gdzie oni ją przerwali. Wykazujemy też, że to, co uważali oni za ukończone jest dopiero czymś rozpoczętym. Mamy wspólny z nimi punkt wyjścia. Ale w pewnym momencie wkraczamy na inne i nowe drogi. Korzystamy z odkrytych przez klasyków kontynentów wiedzy i narzędzi poznania. Ale tylko po to, aby poszukiwać za pomocą nowych narzędzi nieznanych im lądów.

4.

Znaczenie Hegla dla klasycznej i współczesnej socjologii. K. R. Poppera koncepcja społeczeństwa otwartego i zamkniętego. Model społeczeństwa otwartego i zamkniętego zawarty w mowie pogrzebowej Peryklesa.Typowi przyjaciele i wrogowie społeczeństwa otwartego. Hegel - wielki wróg społeczeństwa otwartego i teoretyk totali­taryzmu? Argumenty Poppera. Życie i dzieło Hegla oraz jego doktryna praktyczna jako wyraz postawy przy­jaciela ­społeczeństwa otwartego i wolności. Hegla analiza przyczyn i następstw rewolucji francuskiej. Dyktatura jakobinów jako rządy cnoty. Państwo zdolne do życia. Przejawy realnej, obiektywnej wolności. Sympatia Hegla wobec rewolucji francuskiej a stosunek do niego ponapoleońskiego rządu pruskiego. Heglowska ocena wolności francuskiej, francuskiej i pruskiej. Prusy nie wyrażają ani najwyższego ani ostatecznego szczebla rozwoju wolności Kamerdynerskie pojmowanie dziejów. Rozum przyrody i duch pozaludzki. Rozum przyrody a współczesne ujęcie praw przyrody i funkcjonowania organizmów żywych.

5.

Filozofia historii jako teoria dynamiki społeczeństwa. Teoria zmiany społeczeństwa. Duch jako podmiot dziejów. Duch a ludzie. Empiryczne wskaźniki obecności ducha dziejów. Duchy epok, ludów. Namiętności, interesy prywatne i egoistyczne a cele ogólne jako motywy działań ludzkich. Wielcy ludzie w dziejach. Sposób pojmowania i urzeczywistniania przez ludzi wolności jako wielkie prawo zmiany społecznej. Próba empirycznej interpretacji heglowskiej teorii zmiany społeczeństwa.

6.

Heglowska teoria budowy i funkcjonowania społeczeństwa. Społeczeństwo jako całość duchowa. Empiryczny sens zasadniczych składników globalnej struk­tury społecznej: duch subie­ktyw­ny, obiektywny i absolut­ny. Osobliwości prawa, moralności i obyczajności jako elementów ducha obiektywnego. Obyczajność jako druga natura ludzi. Rodzina, społeczeństwo obywatelskie i państwo jako postacie obyczajności i drugiej natury człowieka. Obyczajność a nieporozumienia związane tzw. naturalizmem w socjologii klasycznej.

7.

Heglowska koncepcja społeczeństwa obywatel­skie­go. Własność, praca, wykszta­łcenie i szacunek a stany społecz­eństwa obywatelskiego. Empiryczny sens koncepcji prawa i państwa jako ucieleśnienia wolności, rozumu i dobra wspólnego. Racjonalizm nowoczes­nej organizacji urzędniczej. Państwo a interesy osobiste i prywatne jednostek ludzkich. To, co rzeczywiste nie równa się temu, co istniejące. Nieporozumienia związane z Heglowską ideą. Idea a puste abstrakty i kiepska idealność. Idea a typ idealny Webera. Idea a Simmlowska opozycja forma – treść. Idealizm obiektywny jako próba stworzenia ideologii w pozytywnym sensie tego słowa, czyli naukowej teorii roli idei w historii i życiu społecznym. Dialektyka heglowska jako metoda nauk społecznych. Ponadempiryczny, „metafizyczny” i quasi-teologiczny sens filozofii Hegla. Uniwersalne i zdepersonalizowane kategorie teoretyczne wyprowadzone ze studiów nad Heglem jako socjologiem lub prasocjologiem. Współczesne znaczenie tych kategorii.

8.

August Comte. Życie i dzieło. Prekursor współczesnych doktryn społecznych i politycznych: socjaldemokratycznych i chrześcijańsko-demokratycznych koncepcji państwa opiekuńczego, społecznej gospodarki rynkowej, wspólnoty europejskiej. Miejsce socjologii wśród ogółu nauk. Fizyka społeczna a socjologia. Przekroczenie opozycji teoretycznej: naturalizm – antynaturalizm. Krytyka błędnego stosowania matematyki w naukach społecznych a Pascala i Hegla uwagi o ograniczeniach umysłu matematycznego. Współczesne znaczenie Comteańskiej tezy o dominacji myśli teoretycznej nad ujęciem matematycznym oraz o sposobach nadużywania matematyki w naukach społecznych.

9.

Prawo 3. stanów myślenia, trois etates, myśl teologicz­na, metafizyczna i pozytywna. Nieredukowalność prawa 3 stanów do prawa 3. stadiów. Zasadnicze cechy myśli teologicznej. Krytyka metafizyki, istoty czysto myślowe, personifikacja i urzeczowienie pojęć ogólnych, sofizmat, paralogia, logopoiia, werbalizm, rezonowanie. Analiza i krytyka metafizyki jako analiza i krytyka ideolo­gii.

Metoda socjologii pozytywnej i wszelkiej socjologii naukowej. Metoda a teoria. Podporządkowanie wyobraźni obserwacji a teorii faktom. Rodzaje obserwacji: czysta, eksperyment, metoda porównawcza, jej rodzaje, metoda historyczna. Znaczenie teorii w socjologii. Całościowy punkt widzenia. Inspiratorzy myśli Comte'a. Nauki typowo metafizyczne: prawo, ekonomia polityczna, historia czysto opisowa (wulgarna) Krytyka metafizycznej ekonomii politycznej. Krytyka naturalizmu fizykalnego i biolo­gicznego. Prawa naturalne społeczeństwa przeciwieństwem obiegowo pojętego natu­ralizmu. Prawo 3 stanów a Znanieckiego analiza metafizyki idealistycznej, materialistycznej i antropologiczn­ej.

10.

Pojęcie statyki i dynamiki społecznej. Statyka jako teoria warunków istnienia społeczeństwa, prawa istnienia społeczeństwa. Porządek centralną kategorią statyki. Porządek (ład) to stałe zależności między częściami całości, które umożliwia­ją jej istnienie. Porządek to całość organiczna, struktura. Części jakościowo odrębne, wpływają na siebie, wzajemnie zależne. Prawa istnienia społeczeństwa ujęte ze względu na jednostkę, rodzinę i społeczeństwo ogólne. Jednostka, rodzina i społeczeństwo ogólne (société generale) przedmioty badań teorii statyki społe­cznej. Teoria jednostki jako istoty społecznej. Osobowość jednostki (dusza): serce - uczucie, duch - władze intelektualne, charakter - praktyczne działania. Przekroczenie granicy sporów o egoistyczną czy altruistyczną naturę człowieka. Rodzina a nierówność między kobietą i mężczyzną, dziećmi a rodzicami, szkoła dyscypliny, nauka historii. Społe­czeństwo ogólne. Dwa typy powiązań, więzi między jednostkami: domestyczna i społeczna a wspólnota – społeczeństwo Tönniesa oraz solidarność mechaniczna – organiczna Durkheima. Podział pracy jako podstawa teorii społeczeństwa ogólnego, kategorie podziału pracy, bezpośredni pracownik, bezpośredni operator a pracownik fizyczny. Rząd jako reprezen­tant całości. Krytyka metafizycznych koncepcji państwa i jego miejsca w społeczeństwie ogólnym.

11.

Teoria dynamiki jako teoria postępu i trzech stanów społeczeństwa. Obiegowe interpretacje tych teorii a fundamentalne zasady metody pozytywnej. Niezgodność obiegowych interpretacji teorii postępu i „trzech stadiów rozwoju” z zasadami metody pozytywnej. Podporządkowanie wyobraźni doświad­czeniu a myśli faktom. Konieczność, przewidy­wanie w sensie Comteańskim. Przyrodniczość, naturalność = spontaniczność i naturalność ludzka. Przyczynowość a następ­stwa zjawi­sk. Prawo 3. stanów odnosi się do elity ludzkości a nie do każdego społeczeństwa. Prawa rozwoju wg Znanieckiego a Comte'a pojmowanie tych praw. Rozwój intelektualny jako domi­nujący czynnik w polikauzalnym i strukturalnym ujęciu dynamiki społe­cznej.

12.

Socjologiczne wątki doktryny praktycznej: religii ludzko­ści. Własność pojęta socjologicznie. Klasy społeczne i ich rodzaje. Socjologia władzy i religii. Przesłanki Durkheim­ows­kiej konce­pcji religii. Religia ludzkości a współczesne dok­tryny wspól­noty europejskiej, społecznej gospodarki rynko­wej i feminizmu. Comte'a krytyka myśli socjalistycznej i komunisty­cznej. Znaczenie tej krytyki dla teorii upadku formalnego socjalizmu.

13.

Herbert Spencer. Życie i dzieło. Radykalny liberalizm doktryny praktycznej. Liberalizm a nonkonformizm protestancki. Spencerowskie życie jako model niezależnego uczonego: niezależnego od instytucji państwowych, świata polityki, biznesu, opinii publicznej i świata akademickiego. Koszty osobiste niezależności i radykalnego liberalizmu.

14.

Miejsce socjologii wśród innych nauk. Społeczeń­stwo jako organizm, czyli analiza struktural­no-history­czna. Uchylenie obiegowych zarzutów o naturalizm i o zastosowanie Darwinowskiej koncepcji ewolucji oraz walki o byt. Prawa ewolucji, czyli zmiany i rozwoju społeczeństwa: integracji, przejścia od homogeniczności do heterogeniczności, wzrastającej koherencji, wielopostaciowości, definitywności. Socjologiczne i ekonomiczne uzasadnienie tych praw. Sprzeczna, zakładająca tendencje regresywne natura praw ewolucji społecznej.

15.

Systemy społecze­ńst­wa, zewnętrzny i wewnętrzny, sustain­ing, distributing, regu­lating, political and industrial regu­lating systems [utrzymania, dystrybucji, regulowania (kierowania), politycznego regulowania, (kierowania) produkcyjnego regulowania (kierowania) a Parsonsa i Smelsera koncepcja 4. podsystemów społeczeństwa. Pozytywne przezwyciężanie obiegowego i formalno-prawnego pojęcia państwa.

16.

Teoria mili­tant society and indus­trial society. Społeczeństwa wojownicze i industrialne, czyli produkcyjne jako idealne formy (typy idealne). Współpraca wymuszona i dobrowolna. Zasadnicze cechy globalnej struktury społeczeństw wojowniczych. Wartości i osobowość ludzi społeczeństw wojowniczych. Społeczeństwa produkcyjne (industrialne): właściwa im globalna struktura, wartości i osobowość społeczna. Społeczeństwa wojownicze-produkcyjne a społeczeństwa otwarte – zamknięte, totalitarne – nietotalitarne.

17.

Socjolo­giczna teoria własności. Próba przezwyciężenia formalno-prawnej koncepcji własności. Rodzaje własności. Człowiek jest najpierw właścicielem siebie samego a potem rzeczy i innych ludzi. Własnościowa i pracowa teoria klas i konfliktów klasowych. Rodzaje klas i kryteria ich wyróżniania. Próba przezwyciężenia idealizacji robotników i klas zatrudnianych. Krytyka egoizmu i krótkowzroczno­ści klas zatrudnianych i zatrudniających, kierowanych i kieru­jących. Konflikty interesów wewnątrz poszczególnych klas i między różnymi klasami. Panklasizm Spencera. Spencer a współczesne teorie zróżnicowania społecznego.

18.

Problemy socjo­logii wie­dzy, zasadnicze typy stronni­czości (bias) w naukach społecznych i myśleniu potocznym: edukacyj­na, patrio­tyczna-antypatriotyczna, klasowa, polityczna i teologiczna-antyteologiczna. Antyetatyzm teorety­czny. Nadcho­dzące niewol­nictwo. Spencer a doktryna ekonomiczna Fridricha Augusta Hayeka i Miltona Friedmana. Nieuświadomiony i spontaniczny socjalizm i komunizm państwa, urzędników, wszyst­kich partii politycznych i kościo­łów jako wyraz the coming slavery. Socjologiczna analiza rewolucji społecznej, wojny i kolonializmu.

19.

Alexis de Tocqueville. Życie i dzieło. Doktryna praktyczna. Społe­czeństwo demokratyczne - społeczeństwo oligarchiczne. Rewolucja demokra­tyczna jako prawo dziejów europejskich.

20.

Ameryka jako klasyczne społeczeństwo demokratyczne. Rządy ludu w Ameryce. Centralizacja rządowa i administracyjna. Stronnic­twa polityczne. Stowarzyszenia a samoorganizacja społeczeńst­wa. Służebność administracji i jej skorumpowanie. Zalety demo­kracji. Patriotyzm demokratyczny. Demokracja a ludzie, którzy nie mają nic do stracenia. Prawo jako własne dzieło ludu i dobrowolnej umowy. Tyrania większo­ści, uniformizm, przemoc duchowa i jej wpływ na wolność inte­lektualną. Ograniczanie tej tyranii. Przesłanki gospodarcze i własnościowe demokracji.

21.

Struktura klasowa a system demokraty­czny. Koncepcja klas i zróżnicowania społecznego. Obyczaje. Rola purytanizmu w powstaniu społeczeństwa demokratycznego. Demokr­atyczna natura katolicyzmu i innych religii amerykańskich. Wykształcenie jako przesłanka demokra­cji. Determinanty życia społecznego: obyczaje, prawo, gospo­darka. Stosunki rasowe. Dyskryminacja prawna a faktyczna. Przesłanki ekonomiczne i klasowe charakteru społecznego miesz­kańców Południa i Północy.

22.

Socjologia wiedzy. Kartezjanizm spontaniczny Amerykanów. Luteranizm i oświecenie a demokratyczna metoda myślenia. Typy myśle­nia dogmatycznego i autorytatywnego w społeczeństwach demokra­tycznych i arystokratycznych. Opinia publiczna jako nowa religia. Myślenie abstrakcyjne. Inne rodzaje wpływu społeczeń­stwa na myśl ludzką, uczucia i obycza­je. Próba przekształcenia analiz empirycznych i rozproszonych uwag Tocqueville’a w zarys ogólnej teorii zależności wzajem­nych między myślą ludzką a życiem społecznym.

23.

Teoria budowy i zmiany społe­czeńs­twa. Socjologia rewolu­cji. Społeczeństwo cywilne-polityczne. Przy­czyny rewolucji: skrępowanie drobnej własności chłopskiej, przywileje bez obowiązków stanów i klas rządza­cych, rządy urzędników, wszechobecność państwa, znisz­czenie przedkapitalistycznych instytucji demokracji bezpośredniej. Nieredukowalność Tocque­ville'a analiz rewolucji do ogólnika o poprawie, a nie pogar­szaniu się sytuacji ludu jako przyczyny rewolucji. Nieprzewi­dzialność rewolucji i wielkich wydarzeń historycznych. Wielkie i małe przyczyny historii. Przyczynowość strukturalna. Koncep­cja klas i walki klasowej. Monoklasowe państwo. Rewolu­cja perma­nentna we Francji. Histo­ria się powtarza jako komed­ia. Wpływ myśli arystokratycznej Tocqueville'a na Marksa i jego doktrynę praktyczną.

24.

Karol Marks. Życie i dzieło. Doktryna praktyczna. Dwa etapy rozwojowe: ideologiczny i materialistyczno-historyczny. Cztery teorie alienacji i próby ich przezwyciężenia. Alienacja państ­wa i społeczeństwa obywatelskiego. Ideologiczna natura opartej na koncepcji alienacji krytyki religii (opium ludu) i krytyki ekonomii politycznej. Analiza i krytyka biurokracji.

25.

Materia­lizm histo­ryczny. Baza - nadbudowa społeczeństwa. Byt społecz­ny - świadomość społeczna. Środki produk­cji i "filozoficzne instru­menty produkcji". Siły produkcyjne pracy ludzkiej. Sposoby produkcji i ekonomiczne formacje społeczeństwa. Forma­cje społeczeństwa. Teoria klas i łącznych klas. Stany społe­czeńst­wa. Walka i zgoda klasowa. Stosunki między gospodarką a społe­czeństwem. Mechanizmy zmiany gospo­darki i formacji społe­czeństwa. Materia przyrodnicza i historyczno-przyrodnicza w społeczeństwa. Trzy rozumienia materiali­zmu Marksowskiego. Dialektyka jako metoda empirycznych nauk społecznych. Wpływ Marksa na socjologię nowoczesną i współczesną oraz na nauki humanistyczne. Marks a typowe stereotypy marksistowskie i antymarksistowskie.

26.

Max Weber. Życie i dzieło. Doktryna praktyczna. Krytyka socjalizmu i marksizmu. Pozytywna krytyka materializmu historycznego i ideologicznego myślenia o społeczeństwie. Osobliwości cywilizacji zachodniej i nowoczes­nego kapitalizmu mieszczańskiego. Geneza ducha kapitalizmu i systemu kapitalistycznego. Weber i Comte o genezie cywilizacji zachodniej i kapitalizmu.

27.

Gospodarka, klasy i stany, państwo, religie i etos w społeczeństwach Wschodu. Teoria apropriacji i własności. Klasy i stany. Państwo. Biurokracja nowoczesna. Socjologia rozumiejąca. Metodologia, odnoszenie do wartości, wartościowanie i typy idealne. Typ idealny a idee zjawisk społecznych. Typ idealny a utopia.

W podobny sposób zostanie ujęta myśl pozostałych przedst­awicieli socjologii klasycznej, zwłaszcza Durkheima, Simmla, Pareta i Znanieckiego. Literatura elementarna i wzbogacająca samodzielne myślenie jest przede wszystkim przeznaczona do samodzielnego studiowania. Wybór literatury obowiązkowej będzie dokonywany przez wykładowcę, prowadzących konwersatoria i studentów na zajęciach rozpoczynających rok akademicki. Czas najwyższy, aby studia akademickie zakładały umiejętność studiowanie klasyków socjologii w językach, w których oni formułowali swoje tezy.

6. Wymagania: obecność obowiązkowa

7. Forma zaliczenia przedmiotu: egzamin (wykład), zaliczenie z oceną (konwersatoria)

8. Literatura elementarna:

Aron, Raymond, 1976, Les étapes de la pensée sociologique, Paris: Gallimard.

Comte, Auguste, 1973, Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej. Rozprawa o całokształcie pozytywizmu, tł. J. K., B. Skarga, W. Wojciechowska, Warszawa: PWN.

Coser, Lewis, A.., 1977, Masters of Sociological Thought: Ideas in Historical and Social Context, New York... Atlanta: Harcourt Brace Jovanovich, Inc.

Du­rkheim, Émile, 1968, Zasady metody socjologicznej, tł. J. Szacki, Warszawa: PWN.

Du­rkheim, Émile, 1990, Elementarne formy życia religij­nego. System totemiczny w Australii, tł. A. Zadrożyńska, Warszawa: PWN.

Durkheim Émile, 1999, O podziale pracy społecznej, tł. K. Wakar, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Durkheim Émile, Mauss, Marcel, 1973, O niektórych pierwotnych formach klasyfikacji, [w:] M. Mauss, Socjologia i antropologia, tł. M. Król, K. Pomian, J. Szacki, Warszawa:: PWN

Hegel, Georg, Wilhelm, Friedrich, 1958, Wykłady z filozofii dziejów, t. 1, 2, tł. J. Grabowski, A. Landman, Warszawa: PWN.

Hegel, Georg, Wilhelm, Friedrich, 1969, Zasady filozofii prawa, tł. A. Landman, Warszawa: PWN.

Kozyr-Kowalski, Stanisław, 1979, Klasy i stany. Max Weber a współczesne teorie stratyfikacji społecznej, Warszawa: PWN.

Kozyr-Kowalski, Stanisław, 1995, Weberowska socjologia religii a teoria społeczeństwa jako całości, [w:] M. Weber, Szkice z socjologii religii, Warszawa: KiW.

Kozyr-Kowalski, Stanisław, 1999, Socjologia, społeczeństwo obywatelskie i państwo, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, ss. 375.

Kozyr-Kowalski, Stanisław, 1999, Marks Karol, [w:] Encyklopedia socjologii, t. 2. Warszawa: Oficyna Wydawnicza, s. 171-180.

Merton, Robert, K., 1982, Teoria socjologiczna i struk­tura społeczna, przeł. E. Morawska, J. Wertenstein-Żuławski, wstęp i redakcja naukowa Jerzy J. Wiatr, Warsza­wa: PWN.

Pareto, Vilfredo, 1994, Uczucia i działania. Fragmenty socjo­logiczne. Wybór, wstęp i redakcja naukowa Andrzej Kojder. Warszawa: PWN

Popper, Karl, Raimond, 1993, Otwarte społeczeństwo i jego wrogowie, Warszawa: PWN.

Scheler, Max, 1990, Problemy socjologii wiedzy, tł. S. Czerniak, E. Nowakowska-Sołtan,

Simmel, Georg, 1975, Socjologia, tł. M. Łukasiewicz, Warszawa: PWN.

Simmel, Georg, 1997, Filozofia pieniądza, tł. A. Przyłębski, Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.

Spencer, Herbert, 1886, Jednostka wobec państwa, tł. J. K. Potocki, Warszawa.

Szacki, Jerzy, 1981, Historia myśli socjologicznej, Warszawa: PWN.

Szczepański, Jan, 1961, Socjologia. Rozwój problematyki i metod, Warszawa: PWN.

Szczurkiewicz, Tadeusz, 1969, 1970, Studia socjologiczne, Warszawa: PWN.

Szczurkiewicz, Tadeusz, 1997, Saint-Simon i Comte, recenzje [w:] S. Kozyr-Kowalski, A. Przestalski, J. Włodarek, (red.) Krytyka rozumu socjologicznego. Praca zbiorowa wydana z okazji 100-lecia urodzin Tadeusza Szczurkiewicza, Poznań: Zysk i S-ka, s. 56-80.

Thomas, William, I., Znaniecki, Florian, 1976, Chłop polski w Europie i Ameryce. Organizacja grupy pierwotnej, t. 1, tł. Maryla Metelska, Warszawa: Ludowa Spół­dzielnia Wydawnicza.

Tocque­ville de, Alexis, 1970, Dawny ustrój i rewo­lucja, tł. A. Wolska, Warszawa: Czytelnik.

Tocque­ville de, Alexis, 1987, Wspomnienia, tł. A. W. Labuda, Wrocław ... Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich - Wydawnictwo.

Tocque­ville de, Alexis, 1996, O demokracji w Ameryce, t. 1-2, tł. B. Janicka, M. Król, Kraków, Warszawa: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Fundacja im. Stefana Batorego.

Tönnies, Ferdinand, 1988, Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie jako empirycznych formach kultury, Warszawa: PWN

Weber, Max, 1985, „Obiektywność” poznania w naukach społecznych (w:) A. Chmielecki, St. Czerniak, J. Niżnik, St. Rainko (wyb.), Problemy socjologii wiedzy, Warszawa: PWN.

Weber, Max, 1985, Sens „uwolnienia od wartościowań” w socjologii i ekonomii, (w:)

A. Chmielecki, St. Czerniak, J. Niżnik, St. Rainko (wyb.), Problemy socjologii wiedzy, Warszawa: PWN.

Weber, Max, 1994, Etyka protestancka a duch kapitalizmu, tł. Jan Miziński, Lublin: Wydawnictwo Test.

Weber, Max, 1995, Szkice z socjologii religii, Przeł. Jerzy Prokopiuk i Henryk Wandowski. Wstęp, posłowie i opracowanie naukowe Stanisław Kozyr-Kowalski, Warszawa: Książka i Wiedza, s. 293-301.

Weber, Max, 1998, Polityka jako zawód i powołanie, tł. A. Kopacki, P. Dybel, przedmowa, wstęp i opracowanie Zdzisław Krasnodębski, Kraków, Warszawa: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Fundacja im. Stefana Batorego.

Znaniecki, Florian, 1973, Socjologia wychowania, Warszawa: PWN.

Znaniecki, Florian,1974, Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości, Warszawa: PWN.

Znaniecki, Florian, 1988, Wstęp do socjologii, Warszawa: PWN.

Znaniecki, Florian, 1990, Współczesne narody, tł. Z. Dulczewski, Warszawa: PWN

Skrypt w postaci tomików Biblioteczki Socjologicznej: Hegel jako socjolog, Comte, Spencer (w przygotowaniu)

9. Literatura wzbogacająca samodzielne myślenie o problemach socjologii klasycznej – dla wykładowców, prowadzących konwersatoria oraz studentów.

Adler, Max, 1964, Soziologie des Marxismus, t. 1- 3, Wien: Europa Verlag.

Arendt, Hannah, 1993, Korzenie totalitaryzmu, t. 1 - 2, Warsz­awa: Niezależna Oficyna Wydawnicza.

Baczko, Bronisław, 1994, Wyobrażenia społeczne. Szkice o nadziei i pamięci zbiorowej, Warszawa: PWN.

Berlin, Isaiah, 1999, Karol Marks. Jego życie i środowisko, tł. Wojciech Orliński, Warszawa: KiW

Blaug, Mark, 1994, Teoria ekonomii. Ujęcie retrospektywne, Warszawa: PWN.

Bottomo­re, T. B. 1968, Marxist Sociology, (w:) The Interna­tional Encyclopaedia of the Social Sciences, London: The Macmi­llan Company, s. 46 - 53.

Bukhar­in, Nikolai, 1978, Historical Materi­alism: A System of Sociol­ogy, Michigan: The University of Michigan Press.

Burke, Edmund, 1994, Rozważania o rewolucji we Francji, Krak­ów, Warszawa: Znak, Fundacja im. S. Batorego.

Comte, Auguste, 1908, Cours de philosophie positive. La partie dogmatique de la philosophie sociale, t. 4, Paris: Schleicher Frčres, Éditeur.

Comte, Auguste, 1908a, Cours de philosophie positive. La parie historique de la philosophie sociale, t. 5, Paris: Schleicher Frčres, Éditeur.

Daniels, Robert, V.1993, Marxism, (w:) The Encyclo­pedia Americana, vol. 18, Danbury, Connecticut: Grolier Inc., s. 388 - 394.

De Maistre, Joseph, 1834, Considérations sur la France, Lyon: M. P. Rusand, Imprimeur - Libraire.

De Maistre, Józef, 1853, O papieżu, tł. J. Miłkowski, Kraków: Księgarnia i Wydawnictwo Dzieł Katolickich i Naukowych.

Derczyński Włodzimierz., Jasińska-Kania Aleksandra, Szacki Jerzy (red.), 1975, Elementy teorii socjologicznej, Warszawa: PWN.

Durkheim, Émile, 1962, Socialism, New York, London: Col­lier - Macmillan.

Elster, Jon, 1985, Making Sens of Marx, Cambridge University Press.

Elster, Jon, 1986, An Introduction to Marx, Cambridge Uni­ver­sity Press.

F., L. S, McL.,D. T. and H., C. 1993, Marx and Marxism, (w:) The New Encyclopedia Britannica, vol. 23, Chicago, London: Encyclopedia Britannica Inc., s. 573 - 585.

Giddens, Anthony, 1994, Sociology, Cambridge: Polity Press.

Gilson, Etienne, Langan, Thomas, Maurer, Armand, A., 1979, Historia filozofii współczesnej. Od Hegla do czasów najnowsz­ych, Warszawa: PAX.

Hegel, Georg, Wilhelm, Friedrich, 1966, Enzyklopädie der philosophischen Wissenschaften im Grundrisse (1830 ), Berlin: Akademie Verlag.

Hegel, Georg, Wilhelm, Friedrich, 1981, Grundlinien der Philosophie des Rechts oder Naturrecht und Staatswissenschaft im Grundrisse, Berlin: Akademie Verlag.

Hegel, Georg, Wilhelm, Friedrich, 1982, Vorlesungen über die Geschichte der Philosophie, Zweiter Band, Leipzig: Verlag Philipp Reclam jun.

Hegel, Georg, Wilhelm, Friedrich, 1994, Wykłady z historii filozofii, t. 1, tł. Ś. F. Nowicki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Hegel, Georg, Wilhelm, Friedrich, 1996, Wykłady z historii filozofii, t. II, tł. Ś. F. Nowicki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

K. M., 1989, Marx, (w:) Encyclopédie française, vol. 13, Paris: Librairie Larousse, s. 7708 - 7715.

Kalberg, Stephen, 1985, The Role of Ideal Interests in Max Weber's Comparative Sociology, [in] R. J. Antonio and R. M. Glassman (eds), A Weber - Marx Dialogue, Lawrence: University Press of Kansas

Kalberg, Stephen, 1992, Max Weber's Comparitive Sociology, London: Routledge

Kasprzyk, Leszek, 1967, Spencer, Warszawa: Wiedza Powszechna.

Kołakowski, Leszek, 1988, Główne nurty marksizmu. Powstanie - rozwój - rozkład, Londyn: Aneks.

Korsch, Karl, 1938, Karl Marx, London: Chapman & Hall.

Kozyr-Kowalski, Stanisław, 1967, Max Weber a Karol Marks. Socjologia Maxa Webera jako „pozytywna krytyka materializmu historycznego”, Warszawa: KiW.

Kozyr-Kowalski, Stanisław, 1967, Socjologia formalna Simmla a materializm historyczny, „Kultura i Społeczeństwo” nr. 3, s. 117-130

Kozyr-Kowalski, Stanisław, 1975, "Gesellschaft ohne Wirtschaft": formy recepcji Maxa Webera w socjologii amerykańskiej, [w:] R. Bendix, Max Weber. Portret uczonego, Warszawa: PWN.

Kozyr-Kowalski, Stanisław, 1982, Ownership and Classes in Max Weber's Sociology, "The Polish Sociological Bulletin", No. 1-4, 1982, pp. 5-25,

Kozyr-Kowalski, Stanisław, 1982, O ideologii, (Durkheim) Poznań: KAW.

Kozyr-Kowalski, Stanisław, 1983, Max Weber's Theories of Social Estates, „The Polish Sociological Bulletin”, No. 1-4.

Kozyr-Kowalski, Stanisław, 1984, Weberowska socjologia religii a teoria społeczeństwa jako całości, (w:) Max Weber, Szkice z socjologii religii, Warszawa: KiW

Kozyr-Kowalski, Stanisław, 1984, Klasy społeczeństwa a ekono­miczno - socjologiczne pojmowanie własności, "Kultura i Społe­czeństwo", nr. 1, s. 15 - 37, nr. 2, s. 129 - 153.

Kozyr-Kowalski, Stanisław, 1987b, Weber and Hegel , „Dialectics and Humanism”, No. 2.

Kozyr-Kowalski, Stanisław,1988, Struktura gospodarcza i formacja społeczeństwa, Warsza­wa: KiW.

Kozyr-Kowalski, Stanisław, 1990, Pareto jako krytyk Marksa i ideologicznego pojmowa­nia społecz­eństwa, "Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologicz­ny, z. 3 - 4, s. 197-214.

Kozyr-Kowalski, Stanisław & Przestalski, Andrzej, (eds.). 1992, On Social Differentiation: A Contribution to the Critique of Marxist Ideology, Poznań: Adam Mickiewicz Univer­sity Press.

Kozyr-Kowalski, Stanisław, Przestalski, Andrzej, Tittenbrun, Jacek, 1993, Ownership and Society, Poznań: Nakom.

Kozyr-Kowalski, Stanisław, Przestalski, Andrzej, Włodarek, Jan (red.), 1997, Krytyka rozumu socjologicznego. Praca zbiorowa wydana z okazji 100-lecia urodzin Tadeusza Szczurkiewicza, Poznań: Zysk i S-ka.

Kuderowicz, Zbigniew, 1967, Dilthey, Warszawa: Wiedza Powszechna.

Kwaśniewicz, Władysław i inni (red.) 1998, 1999, 2000, 2001 Encyklopedia socjologii, Warszawa: Oficyna Naukowa, hasła: Biurokracja, Charyzma, Comte, Durkheim, Działanie społeczne, Elita, Ewolucjonizm, Filozofia, Historia socjologii, Klasa średnia, Klasy i warstwy społeczne, Ludzkość, Marks, Marksizm, Neomarksizm, Pareto, Scheler, Spencer, Weber, Znaniecki.

Kroński, Tadeusz, 1961, Hegel, Warszawa: Wiedza Powszechna.

Lange, Oskar, 1986, Ekonomia polityczna, t. 1 - 2, Warszawa: PWN.

Le Bon, Gustave, 1996, Psychologia tłumu, tł. B. Kaprocki, Warszawa: Wydawnictwo Pavo.

Lipset, Seymour Martin, 1995, Homo politicus. Społeczne pods­tawy polityki, Warszawa: PWN

Löwith, Karl, 1993, Max Weber and Karl Marx, London: Routle­dge.

Lukács, György, 1982, Wprowadzenie do ontologii bytu społe­cz­nego, cz. 1, Warszawa: PWN.

Machiavelli, Niccolň, 1972, Wybór pism, Warszawa: PIW

Magala, Sławomir, 1980, Simmel, Warszawa: Wiedza Powszechna.

Marks, Karol, 1971, Przyczynki do historii kwestii polskiej (Rękopisy z lat 1863 - 1864), Warszawa: KiW.

Marks, Karol, 1968, 1977, 1984, Kapitał, t. 1-3, W: K. Marks, F. Engels, [w:] Dzieła, t. 23-25, Warszawa: KiW.

Marks, Karol,1986, Zarys krytyki ekonomii politycznej, War­sza­wa: KiW.

Marx, Karl, 1977-1980, 1982, Zur Kritik der politischen Ökonomie (Manuskript 1861-1863), [w:] K. Marx, F. Engels "Gesa­mt­aus­gabe (MEGA)", II Abteilung, Band 3, Teil 1-6, Berlin: Dietz Ver­lag.

Marks, Karol, Engels, Fryderyk, 1960 - 1989, Dzieła, Warsza­wa: KiW.

McLellan, David, 1980: Karl Marx: His Life and Thought, New York: Harper.

Michels, Robert, 1911, Zur Soziologie des Partei­wesens. Unter­suchun­gen über die oligarchischen Tendenzen des Gruppen­lebens, Leipzig: Verlag von Dr. Werner Klinkhardt

Michels, Robert, 1968, Political Parties: A Sociologi­cal Study of the Oligarchical Tendencies of Modern Democ­racy, New York, London: The Free Press, Collier - Macmilllan Limited.

Ossowska, Maria, 1956, Moralność mieszczańska, Warszawa: Ossolineum.

Ossowski, Stanisław, 1957, Marksizm i twórczość naukowa w społe­czeństwie socjalistycznym, Biblioteczka "Po prostu", Warszawa: KiW.

Ossowski, Stanisław, 1967, O nauce, „Dzieła” t. IV, Warszawa: PWN.

Ossowski, Stanisław, 1968, Stare pojęcia i nowe problemy, [w:] Dzieła. Z zagadnień struktury społecznej, t. 5, Warszawa: PWN.

Ossowski, Stanisław, 1968a, Struktura klasowa w społecznej świadomości [w:] Dzieła. Z zagadnień struktury społecznej, t. 5, Warszawa: PWN.

Pareto, Vilfredo, 1919, Traité de sociologie générale, vol. 1, 2, Lausanne, Paris: Librairie Payot.

Pareto, Vilfredo, 1965, Les systčmes socialistes, [w:] Oeu­vres Complčtes, t. 5, cz. 2, Genčve: Librairie Droz.

Parsons, Talcott, 1972, Szkice z teorii socjologicznej, Warsz­awa: PWN.

***, 1988, Perspectives on Jacques Ellul, “Media Development: Journal of the World Association for Chris­tian Communication” nr 2, s. 1 - 44.

Pascal, Bła­żej, 1963, Prowincjałki, Warszawa: Czytelnik

Pipes, Richard, 1994, Rewolucja Rosyjska, Warszawa: PWN.

Platon, 1958, Państwo, t. 1, tł. W. Witwicki, Warszawa: PWN.

Popper, Karl, Raimond, 1969, The Open Society and its Enemies. vol.1, 2, London: Routledge and Kegan Paul.

Schumpeter, Joseph A.,1950, Capitalism, Socialism, and Democ­racy, New York, London: Harper, Allen & Unwin.

Simmel, Georg, 1907, Philosophie des Geldes, Leipzig: Dun­cker & Humblot.

Simmel Georg, 1922, Die Probleme der Geschichtsphilosophie. Eine erkenntnistheoretische Studie, München & Leipzig.

Skarga, Barbara, 1966, Comte, Warszawa: Wiedza Powszechna.

Sombart, Werner, 1920, Sozialismus und Soziale Bewegung, Jena.

Sorel, Georges, 1921, Réflexions sur la violence, Paris: Rivičre.

Sorel, Georges, 1921, Matériaux d'une théorie du prolétar­iat, Paris: Rivičre.

Sorel, Jerzy, 1912 , Złudzenia postępu, tł. E. Breiter, Kraków-Warszawa: Księgarnia S. A. Krzyżanowskiego, Księgarnia G. Centnerszwera i Ski.

Tillich, Paul, 1962, Christentum und Soziale Gestaltung, Stuttgart: F. Enke.

Spencer, Herbert, 1889, Zasady socjologii, cz. 2 i 3, Indukcje socjologii, Urządzenia domowe, tł. J. K. Potocki, Warszawa.

Spencer, Herbert, 1890, Zasady socjologii. Cz. 5, Instytucje polityczne, tł. J. K. Potocki, Warszawa.

Spencer, Herbert, 1884, Zasady etyki, tł. Jan Karłowicz, Warszawa.

Spencer, Herbert, 1886, Pierwsze zasady, tł. J. K. Potocki, Warszawa.

Spencer, Herbert, 1896, The Study of Sociology, New York: D. Appleton and Company.

Spencer, Herbert, 1940, The Man versus the State, London: Watts & Co.

Spencer, Herbert, 1969, Principles of Sociology, London: Macmillan.

Szacki, Jerzy, 1964, Durkheim, Warszawa: Wiedza Powszechna.

Szacki Jerzy, (red.), 1995, Sto lat socjologii polskiej. Od Supińskiego do Szczepańskiego, Warszawa: WN PWN.

Szczepański, Jan, 1970, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa: PWN.

Tocque­ville de, Alexis, 1840, De la démocratie en Amérique, Deuxičme Partie, t. 1-3, Bruxelles: Société Belge de Librairie, Hauman et C^e.

Tocque­ville de, Alexis, 1963, De la démocratie en Amerique, Paris: Union Générale d'Éditions.

Tocque­ville de, Alexis, 1970, Dawny ustrój i rewo­lucja, tł. A. Wolska, Warszawa: Czytelnik.

Tocque­ville de, Alexis, 1987, Wspomnienia, tł. A. W. Labuda, Wrocław ... Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich - Wydawnictwo.

Tocque­ville de, Alexis, 1996, O demokracji w Ameryce, t. 1-2, tł. B. Janicka, M. Król, Kraków, Warszawa: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Fundacja im. Stefana Batorego.

Tönnies, Ferdinand, 1887, Gemeinschaft und Gesel­lschaft: Abhandlung des Communismus und des Sozialismus als empirische Culturformen, Leipzig: Fues's Verlag (R. Reisland).

Tönnies, Ferdinand ,1921, Marx: Leben und Lehre, Jena: E. Lichtenstein Verlag.

Tönnies, Ferdinand, 1931, Einführung in die Soziologie, Stutt­gart: Verlag von F. Enke.

Tönnies, Ferdinand, 1935, Geist der Neuezeit, Leipzig: Hans Buske Verlag.

Troeltsch, Ernst, 1919, Gesammelte Schriften, t. 4, Tübin­gen: J. C. B. Mohr (Paul Siebeck).

Walicki, Andrzej, 1996, Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Weber, Max, 1922, Gesammelte Aufsätze zur Wissenschaftsleh­re, Tübin­gen: J. C. B. Mohr (Paul Siebeck).

Weber, Max, 1924, Gesammelte Aufsätze zur Soziologie und Sozialpolitik, Tübingen: J. C. B. Mohr (Paul Siebeck)

Weber, Max, 1976, The Agrarian Sociology of Ancient Civiliza­tions, Lon­don: NLB.

.

• Poprzedni artykuł