Weber - Typ idealny
- Szczegóły
- Kategoria: Wykłady
- Poprawiono: wtorek, 22 luty 2022 14:29
- Opublikowano: wtorek, 22 luty 2022 14:29
- Administrator
- Odsłony: 10345
Typ idealny - jak powiada Weber - jest to twór myśli badawczej, jest to konstrukt myślowy. Tworzymy go w ten sposób, że przypisujemy rzeczywistości empirycznej pewne nie przysługujące jej cechy, pewne nieprzysługujące jej znamiona po to, aby wyjaśniać realne zjawiska życia społecznego. Typ idealny ma więc wg Webera pełnić funkcję heurystyczne tzn. nie orzeka on niczego prawdziwego o rzeczywistości, ale jest środkiem myślowego ujęcia rzeczywistości.
Fikcja heurystyczna to jakaś bardzo słabo uzasadniona teza o rzeczywistości albo teza zupełnie fałszywa, która w związku z tym nie będzie mogła być uznana jako prawomocny naukowo sąd na temat rzeczywistości, a więc nie przysługuje jej znaczenie konstytutywne. Jest ona jednak potrzebna dla nazwania wstępnego pewnych zjawisk badanej rzeczywistości, dla sformułowania pewnych hipotez, dla odsłonięcia pewnych realnie już istniejących zjawisk rzeczywistości empirycznej. Klasycznym przykładem fikcji heurystycznej będą pewne koncepcje Kanta. Właściwie można powiedzieć, że jednym z teoretyków fikcji heurystycznych był Immanuel Kant, który wyróżniał 2 rodzaje twierdzeń o rzeczywistości: a) konstytutywne, a więc orzekające, że jakaś cecha, jakieś zjawisko jest konstytutywną cechą rzeczywistości empirycznej, b) regulatywne. Twierdzenia konstytutywne wypowiada każda nauka empiryczna i każdy sąd potoczny, np. oto stoi stół (za pomocą poznania zmysłowego, empirycznego możemy stwierdzić istnienie tego stołu, dowieść jego istnienie). Cechą idei regulatywnych jest to, że nigdy nie mogą one wystąpić w doświadczeniu. Kant wskazał 3 wielkie idee regulatywne: 1) idea istnienia twórcy świata W Krytyce praktycznego rozumu Kant dokładnie analizuje wszystkie dowody, jakie do jego czasów sformułowała filozofia, mające przemawiać za istnieniem Boga. Wykazuje, że te dowody nie czynią zadość swoim funkcjom, ale również nie można w oparciu dane empiryczne wykluczyć istnienia Boga. Teza o istnieniu boga nie należy więc do porządku nauki, nie jest tezą konstytutywną, ale jest fikcją heurystyczną, może pełnić funkcje regulatywne. Odwołujemy się do niej wówczas, gdy chcemy pomyśleć o jedności wszechświata. Druga fikcją heurystyczna dla Kanta jest teza o istnieniu duszy niematerialnej.
Również tutaj na nic nie zdadzą się dowody empiryczne, które by wykazały, że jest to teza prawdziwa lub fałszywa. Nie należy ona do porządku naukowego, jednakże ma znaczenie heurystyczne. Do niej możemy się odwołać wówczas, gdy chcemy ująć całokształt procesów psychicznych człowieka jako pewną jedność, zakładając, że podstawą tej jedności jest fakt duszy. Wreszcie trzeci typ idei regulatywnej to idea wolności człowieka. Analizując człowieka jako istotę przyrodniczą, możemy wg Kanta wykazać, że nie przysługuje mu żadna wolność, że każde jego działanie jest zdeterminowane. Teza o człowieku jako istocie wolnej, kierującej się w swoim działaniu wolą, myślą nieuwarunkowana przez przyrodę jest tezą nieuzasadnialną empirycznie. Możemy jednak nią się posłużyć jako ideą regulatywną, gdy chcemy wytłumaczyć pewien zespół zjawisk, pewien typ zachowań ludzkich, zwłaszcza wtedy, gdy chcemy budować system etyki. Przyjmujemy wówczas, wg Kanta, że człowiek należy nie tylko do porządku przyrody, ale i do porządku rzeczy samych w sobie (zakładajac, że jest to założenie możliwe, nie traktując go jako prawdziwe, lecz możliwe). Podobne funkcje ma wg Webera pełnić typ idealny. Jest to jak mówiliśmy fikcja heurystyczna w tym sensie, że przypisuje rzeczywistości cechy jej nie przysługujące, że badacz posługujący się typem idealnym jest w pełni świadomy, że założenie myślowe są nierealne, są nierzeczywiste, są jedynie produktem myśli, mają charakter idealny .Gdy fizyk przy formułowaniu praw fizyki posługuje się koncepcją gazu idealnego, to badacze wiedza, że takiego gazu nie ma w rzeczywistości, gdy formułuje twierdzenie matematyki posługuje się pojęciem funkcji jako czegoś, co nie zajmuje przestrzeni (oczywiście każdy matematyk wie, że taki punkt nie istnieje), gdy twierdzimy, że jest to społeczeństwo czysto feudalne (zakładamy dla celów badawczych) tzn. takie społeczeństwo, w którym istnieje tylko feudalizm a nie istnieją elementy żadnego innego ustroju, to również to założenie jest fałszywe, bo badacz zdaje sobie sprawę, że w danym społeczeństw obok feudalizmu mogą istnieć elementy innego ustroju. Gdy analizujemy gospodarkę plemienia pierwotnego i zakładamy dla celów badawczych, że jest to plemię wykonujące tylko działalność myśliwską, to przyjmujemy również fałszywe założenie. W takim sensie, iż badacz wie, że w życiu każdego plemienia oprócz myślistwa występują inne formy działania gospodarczego: zbieractwo, rybołówstwo. Dla celów badawczych jednak ujmujemy to społeczeństwo tak jak gdyby było czysto myśliwskim. To tłumaczy nierealność typu idealnego. Jakie jest źródło tej nierealności ? Tu się zaczynają kontrowersje we współczesnej nauce i tu dotykany problemu interpretacji problemu typów idealnych: idealistycznej i materialistycznej. Sam Max Weber skłaniał się ku idealistycznej interpretacji natury typów idealnych. Jakie będą znamiona idealistycznej interpretacji?
Łączy się z określonym ujęciem relacji między myślą, rozumem a dostępną poznaniu zmysłowemu rzeczywistością obiektywną. Stosunek między empiryczna, dostępną poznaniu zmysłowemu rzeczywistością a rozumem ujmuje się w ten sposób, że rozum jest niesprowadzalny i niewyprowadzalny z rzeczywistości empirycznej. Ma on osobliwą formę przejawiania się i jest samodzielnym źródłem poznania rzeczywistości. Stanowisko to było reprezentowane bardzo często w filozofii idealistycznej poczynając od Platona, który uważał, że tylko poznanie rozumowe na wartość obiektywną, który ujmował relacja między poznaniem rozumowym a empiryczno-zmysłowym w ten sposób, że poznanie empiryczno-zmysłowe jest poznaniem ułudnym, wprowadzającym w błąd, nie można w oparciu o poznanie zmysłowo-empiryczne wyprowadzić - zdaniem Platona - kategorii ogólnych. Bez kategorii ogólnych niemożliwe zaś jest żadne myślenie naukowe, niemożliwa jest zwłaszcza matematyka. Twierdzenie Pitagorasa, że suma kątów w trójkącie równa się 180 stopniom nie może być wyprowadzone z empirii, ponieważ mierząc każdy empirycznie występujący trójkąt zobaczymy, że to twierdzenie będzie fałszywe. Twierdzenie to, zdaniem Platona, jest twierdzeniem czystego rozumu. Rzeczywistość empiryczna zbliża się do tego twierdzenia w większym lub mniejszym stopniu, nigdy jednak nie potwierdza go .Wszystkie rzeczywiste kąty tylko w idealnym trójkącie zbliżają się do pojęcia. Poznanie rozumowe jest wyższym poznaniem - zdaniem Platona - niż poznanie empiryczno-zmysłowe dlatego, iż istnieją dwa światy. Światem rzeczywistym jest świat idei. Empiria, rzeczywistość dostępna zmysłom to jedynie cień świata prawdziwego, idei. To niewyraźne odbicie tego świata. Ci, którzy opierają się na poznaniu zmysłowo-empirycznym przypominają ludzi siedzących w pieczarze, związanych, którzy widzą na ścianie jedynie cienie, bo nie mogą się odwrócić. [...]